Türk Eğitim Tarihi - İslamiyetten Önce

Türk eğitim tarihi incelenirken çeşitli bölümlere ayrılır. Bunlar;

• İslam'dan önceki dönem

• İslam'dan sonra - Meşrutiyet arası dönem

• Meşrutiyet - Cumhuriyet arası dönem

• Cumhuriyet sonrası dönem

Bu blogun konusu Türk'lerin yani atalarımızın müslüman olmadan önce eğitim - öğretim süreçleri. Konuya girmeden önce bir hatırlatma yapmak istiyorum. Tarihi süreçler incelenirken dönemin şartlarına düşünülmesi gerekiyor. Eğitim tarihi söz konusu olduğunda ise ilgili tarihte ihtiyaç duyulan insanın yetiştirilmeye çalışıldığı unutulmamalıdır. Her dönem ideal insan anlayışı değişmektedir. İhtiyaç duyulan ideal insan profiline göre eğitim - öğretim süreçleri tasarlanmıştır diyebiliriz.

Hunlarda Eğitim

Hunlarda eğitimin temelini askeri sistemler oluşturmaktadır. Zaman itibari ile okul olarak bahsedebileceğimiz herhangi bir kuruma sahip değildir. Ancak devleti yöneten, hesap--kitapla işi olan, resmi yazışmaları yürütecek sınıf yüksek eğitim düzeyine sahiptir. Bu insanlarda devlet içerisinde yetiştirilmektedir. Halk arasında okuma yazma oranı doğal olarak çok düşüktür. Çünkü okunacak bir basılı bir metin, kitap, tabela yoktur. Olması da gerekmez. Dönem itibari ile genel olarak göçebe hayat tarzını benimsemiş insanların okuma yazmaya ihtiyacı olamaz. İdeal insan tasavvuru daha çok savaşçı özellikleri ile ön plana çıkmaktadır. Ayrıca hayvancılık ve çeşitli mesleklerde babadan oğula ya da usta çırak ilişkisi modeli ile öğretilmektedir. Hunlarda yazılı kültür gelişmediği için sözlü kültür oldukça gelişmiştir.

Göktürklerde Eğitim

Göktürklerin eğitim öğretim süreçleri ile iligili en belirgin farkı "Orhun Abideleri"dir. Üç yazıt halinde inşa edilen taş bloklarda devlet büyüklerine bazı öğütler, geçmiş yaşantılardan çıkarılarn sonuçlar, bilgeliğin değeri, büyüklere ve hakanlara bağlılık, devlet büyüklerine itaatsizlik etmenin zararları, bağımsızlığın önemi, iyi ve başarılı liderlerin özellikleri gibi hususlara değinilmiştir. 3 yazıt halinde üretilmiştir. Bunlar; "Bilge Kağan", "Kül Tigin" ve "Vezir Tonyukuk" anıtlarıdır. Yukarıdan aşağıya doğru yazılan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Türklerin tarihte bıraktığı ilk yazılı eser olma özelliğini taşır. Burada "Orhun Abideleri" ile ilgili bir belgesel bırakalım. Göktürkler dönemindeki genel eğitim anlayışı ile dönemi itibari ile Hunlara oldukça yakındır.

Orhun Yazıtları

Uygurlarda Eğitim

Uygurları diğer Türk kavimlerinden ayıran özellikleri din değiştirmiş olmalarıdır. Din değişikliği Uygurların sosyal hayatında, dolayısı ile eğitim hayatında ciddi değişikliklere sebep olmuştur. Uygurlar bu blogu okuyan herkesin ezbere bildiği üzere Maniheizm dinine geçmişlerdir. Maniheizm oldukça barışçıl bir dindir ve savaşı yasaklar. Aynı zamanda et tüketimini de yasaklar. Bu iki özellik ise Türklerin alameti farikalarıdır. Savaşçı bir millet olduğumuz Ordu-Millet sözünden de anlaşılmaktadır. Göçebe kavimlerin ana besin kaynağı ise hayvancılıktan dolayı ettir. Uygular et tüketemeyecekleri için tarım ile ilgilenmek durumunda kalmıştır. Bu ise yerleşik hayata geçmelerini mecbur kılmıştır. Uygurlar süreç içerisinde haliyle kendi değerlerini yitirmişlerdir. Eğitim bir kültürleme hareketidir. Uyguların kültürü diğer Türk kavimlerinin aksi bir yönde gelişmiştir. Haliyle Uygurların eğitimi yani kültürleme hareketi farklı bir şekilde ilerlemiştir. Yerleşik hayata geçmeleri Uygurların hayatını önemli ölçüde değiştirmiştir. Göçebe kavimlerin ihtiyaç duymadığı okuma yazma bilgisi Uygurlar için daha gerekli bir hale gelmiştir. Bunun en önemli göstergesi ise ilkel bir matbaalarının olmasıdır. Bu süreçte alfabeleri de değişikiliğe uğramıştır.

---

İslamdan Önce Türk Eğitim Tarihi Özetle

• Hunlar, Göktürkler ve Uygurlar olmak üzere 3 dönem olarak ele alınabilir.

• Hunlar ve Göktürkler Kut inancına sahipler. Göçebeler. Savaşçılar. Okuma yazma oranları doğal olarak düşük.

• Uygular Maniheizm inancına sahiptir. Savaşçı özellikler yitmiştir. Yerleşik hayata geçilmiştir. İlkel matbaaya sahiptirler.

• Hunlar askeri sistemi geliştirmişlerdir. Hala onluk sistem kullanılmaktadır.

• Göktürklerin en önemli eseri Orhun Abideleridir.

• Eğitim bir kültürleme hareketidir.

• Kültürün en önemli parçası dindir.